Cambio madre por moto is een kameropera van Frank Nuyts op een originele tekst van de Spaanse succesauteur Rosa Montero. Het was de laatste opdracht die Gerard Mortier verstrekte als intendant van de Opera van Madrid. Na zijn vertrek uit Spanje, bleef Cambio madre lange tijd in de lade liggen. Tien jaar later brengt Gent Festival in samenwerking met Muziektheater Transparant alsnog de wereldcreatie. Het libretto van Rosa Montero vertelt het verhaal van een echtpaar dat wil scheiden en dit voor het eerst bespreekt met hun kinderen. “De kinderen gaan voor!” is de mantra van de ouders, maar of dat ook daadwerkelijk zo is …

Cambio madre ontstond bijna tien jaar geleden in opdracht van Gerard Mortier, in die tijd artistiek leider van het Teatro Real. Hoe ging dat in zijn werk?

Simon Bauwens, die toen in Madrid assistent was van Mortier, had hier in Gent een kameropera van mij gezien. Hij was enthousiast en vertelde dat aan Mortier, die toen bezig was in Madrid een operaprogramma voor adolescenten op te zetten. Toen kreeg ik in 2013 de opdracht voor een nieuw werk, maar er moest ook nog een librettist gevonden worden. Ik lees Spaans en hou van de romans van Rosa Montero. Zij en ik delen ook veel interesses. Bovendien had ze ervaring met theater, wat voor mij erg belangrijk was. Ze zei meteen ja. Het ging allemaal erg snel. We spraken elkaar in december 2013 en eind januari 2014 lag er een eerste versie van het libretto. Het moest ook snel gaan, want het instuderen zou al meteen bij de start van het volgende seizoen beginnen.

Maar van die première is dus niets in huis gekomen?

Een paar dagen voor de opleverdatum kreeg ik een mail van een medewerker van de opera: er was stront aan de knikker. Aanvankelijk was iedereen enthousiast geweest, en andere Spaanse huizen hadden al toegezegd dat zij Cambio ook op hun speelplan wilden zetten. Maar de grote baas van het Teatro Real, die dus boven Mortier stond en blijkbaar van streng katholieke signatuur was, had het libretto gelezen en zijn verdict was duidelijk: “de opera van Madrid gaat geen reclame maken voor echtscheiding.” Met het oog op het jonge publiek was het inderdaad een verhaal over een echtscheiding geworden. Maar het werk was al verricht. Ze boden ons zelfs aan om ons te betalen op voorwaarde dat we de opera zouden vernietigen. Dat hebben we natuurlijk geweigerd. Gerard Mortier was toen al ziek en de interim-intendant had niet de kracht om tegen het besluit in te gaan.

Toen stonden we alleen. Men had ook de andere operahuizen met klem ontraden om iets met ons stuk te doen. En het werk op de planken brengen zonder de steun van een huis was een onmogelijke opdracht. Ik had het eigenlijk al een beetje opgegeven, totdat Veerle Simoens van Gent Festival er na veel inspanningen wél in geslaagd is. Ik ben enorm blij dat het nu toch gaat gebeuren, ook voor Rosa.

Hoe was de samenwerking met Rosa Montero?

Ik had haar verteld welke van haar romans mijn favorieten waren, maar ze is toch een andere kant opgegaan. Zij heeft vooral rekening gehouden met de doelgroep van jonge mensen. Het onderwerp van gescheiden ouders leek haar erg herkenbaar. Daarnaast hadden we de opdracht gekregen dat het voor zes stemmen moest zijn. Dat zijn nogal veel personages voor een kameropera. Een familie is dan een goeie uitvalsbasis. Toen ik het kreeg, was ik verrast. Het was niet de toon die ik verwacht had. Al haar boeken zijn onderling ook erg verschillend, zij wil bij elk boek dat ze publiceert een andere schrijfster zijn. Tijdens het componeren hadden we voortdurend contact. Ze is natuurlijk geen musicus, maar ik stuurde haar toch steeds nieuwe mp3’s op en we hebben heel veel heen en weer gemaild. Dat mailverkeer zit nu trouwens in de Nationale Bibliotheek van Spanje, bij de rest van haar correspondentie. We hebben elkaar pas achteraf live in Spanje ontmoet.

Hoe heb je het muzikaal aangepakt?

Ik probeer voor iedere opera die ik maak een totaalconcept te maken. Omdat er nogal veel onenigheid in deze opera zit heb ik gedacht: muziek verzacht de zeden. Je kunt natuurlijk geen groter cliché bedenken, maar het heeft me toch geïnspireerd. Er is weinig samenzang, het zijn vooral dialogen. Alleen op het einde, wanneer ze tot een soort van vergelijk komen, zingen de personages langzamerhand wat meer samen. Zelfs bij een scheiding moet je de goede dingen meenemen. Ook dat is een cliché, maar het is daarom niet minder waar.

Hoe zit het met het ‘orkest’?

De instrumentatie moest klein zijn. Ik maak gebruik van veel slagwerk voor de ruzies. De ouverture is eigenlijk een gevecht tussen twee slagwerkers. Daarnaast zijn er een harp, een piano, een cello en een klarinet. Die laatste twee maken het wat lyrischer en wat menselijker.

Het gaat over een man en een vrouw die ongelukkig zijn. In de westerse muziek wordt het gevoel vaak bepaald door de terts, majeur of mineur, maar ik heb voor deze twee personages vooral akkoorden geschreven zonder terts. Voor de man gebruik ik zwevende, zogenaamde ‘sus-akkoorden’. Bij de vrouw zijn het wat scherpere, atonale drieklanken. De man is een beetje een sufferd en zij kan nogal venijnig uit de hoek komen. Ze heeft ook een andere agenda in het verhaal. Je hoort het misschien niet altijd, maar het is wel hoe ik mijn toonhoogtes heb georganiseerd.

De advocaat is een komische buffo-rol, die ook af en toe met zijn falsetstem zingt. De dochter is een zenuwachtig meisje, dat dikwijls aan het gniffelen is. Ze heeft ook een echte huil-aria. De zoon heeft nogal veel branie en zegt: het maakt me allemaal niet uit, als ik maar een motorfiets krijg. De grootmoeder zingt met grotere intervallen alsof ze daarmee wil bewijzen dat ze al meer van het leven heeft meegemaakt, wat ook blijkt. Zo kon ik de personages duidelijk muzikaal onderscheiden. Een regisseur kan natuurlijk een andere wereld scheppen, dat is juist het leuke aan theater, maar dit heeft mij geholpen bij het schrijven.

Is Cambio madre vooral een komedie?

Op het eerste niveau wel, maar als je dieper gaat, is het ook erg pijnlijk allemaal. “De kinderen gaan voor!” zeggen de ouders voortdurend, maar het loopt toch allemaal een beetje anders. De meubels die door het venster naar buiten vliegen, dat is natuurlijk burlesk, maar het is voor kinderen ook heel erg om zoiets mee te maken. Het is wel voer voor komedie, maar onze aanpak was zeker niet puur op komedie gericht. Ik hoop natuurlijk wel dat de humor zal werken.

Cambio Madre
25 september in Muziekcentrum De Bijloke
Info & tickets