In het nieuwe oratorium van de Britse componist en dirigent James Wood staat de thematiek van het einde der tijden centraal. Ironisch genoeg was het een pandemie die de eerste uitvoering in de weg stond. Drie jaar later kan dit magnum opus van Wood, geschreven in opdracht van Collegium Vocale Gent, eindelijk boven het doopvont worden gehouden. In het licht van de geopolitieke ontwikkelingen van de laatste jaren, blijft Apokalypsis een zeer actueel stuk.

Apokalypsis verwijst naar de Openbaring van Johannes. Die term ‘apocalyps’ roept beelden op van verwoesting en het einde van de wereld? Vanwaar je fascinatie voor dit onderwerp?

Ik ben altijd in de Bijbel geïnteresseerd geweest, met name in het Oude Testament, maar de Openbaring heeft me ook altijd gefascineerd. De beeldspraak in dat boek is fantastisch en biedt zoveel mogelijkheden voor een componist. Wat me ook intrigeert, is hoe waar de profetieën blijken te zijn, vooral in ons huidige tijdsgewricht. Dat idee van de actualiteit van de oude profetieën uit de Openbaring wordt gespiegeld in mijn levenslange interesse in het gebruik van oude muzikale technieken in hedendaagse muziek, gewoon ook om aan te tonen dat er moderniteit schuilt in de oudheid.

Je schreef het werk nog vóór Covid-19?

Ik heb dit stuk geschreven in 2019, dus ook vóór Poetin en de hele chaos waar we nu in zitten. En kijk wat er allemaal gebeurd is in de voorbije vier jaar. Overheden beginnen ook het klimaatvraagstuk steeds serieuzer te nemen, dat was vier jaar geleden nog niet het geval.
Het stuk was eigenlijk als een wake-upcall en een waarschuwing bedoeld, maar nu is het vooral een weergave van de feiten.

Hoe horen we die link tussen het oude en het hedendaagse in het werk?

De zeven trompetten van de apocalyps zijn te horen in zeven moderne instrumenten. Het leek me iets te letterlijk om trompetten te kiezen, vandaar zeven saxofoons. Ik kreeg dat idee toen ik voor een eerder stuk met BL!NDMAN samenwerkte. Toen speelden we ook in een grote kerk en ik vond het effect prachtig. Verder noem ik het stuk een ‘oratorium’, ik gebruik met opzet de Latijnse naam. Het bestaat uit zeven delen die op hun beurt onderverdeeld zijn in koorgedeeltes, voordrachten van teksten en instrumentale delen. Ook de teksten zijn zowel oud als nieuw. Er zijn de oude teksten uit de Openbaring en dan de moderne teksten die de profetieën van Johannes weerspiegelen.

Voor de muziek gebruik ik twee oude modi. De ene is de enharmonische modus, die zelfs in het oude Griekenland reeds als oud gold. De andere is de meer recente chromatische modus. Allebei klinken eigenlijk zeer modern, maar je hoort een duidelijk verschil tussen de twee, en dat levert een voortdurende spanning op. Wanneer de saxofoons aan het begin in de enharmonische modus spelen, is er een duidelijk gevoel van oudheid. Soms klinkt de sopraansaxofoon als een cornetto. Ondanks die oude inspiratiebronnen, is het stuk ook erg modernistisch. Het is niet bepaald gemakkelijke muziek.

Hoe ben je te werk gegaan bij het selecteren van de teksten?

Drie hoofdstukken uit de Openbaring van Johannes vertellen het verhaal. Die teksten worden in het Latijn gezongen; de moderne teksten worden gesproken in het Engels. Ik heb er lang over gedaan om die te verzamelen. Het werd een combinatie van blogs, toespraken, gedichten en verslagen. De zeven delen hebben elk een thema: vuur, uitbarsting, gif, eclips, hitte, jihad en bedrog. Ieder deel is langer dan het vorige. In het eerste is er één spreker, in het tweede zijn er twee, en zo verder tot er zeven zijn in het zevende deel. De teksten gaan dan overlappen en worden moeilijker te volgen. In het deel over ‘gif’ gaan de teksten over de vervuiling van de oceaan met olie en plastic. ‘Hitte’ gaat over de opwarming van de aarde. Bij ‘jihad’ maak ik gebruik van verslagen van rechtszaken van veroordeelde jihadisten. Bij het laatste deel, ‘bedrog’, staat de engel met één been in de zee en met het andere op het land terwijl hij het boek ophoudt en zegt: “Er zal geen tijd meer zijn.” Johannes schrijft dat het boek zoet smaakte in de mond, maar wanneer je het verteerde, werd je buik erdoor vergiftigd. Dat heb ik geïnterpreteerd als een beeld voor alle liegende politici die we vandaag te verduren hebben. Het was leuk om zeven verschillende voorbeelden te verzamelen. Ik kwam uit bij: Napoleon, Joseph Goebbels, Benjamin Netanyahu, Robert Mugabe, Ferdinand Marcos, Donald Trump en Kim Jong-un.

De ruimte is erg belangrijk

Ik ben erg geïnteresseerd in de ruimtelijke werking van muziek en ik hou ervan om het publiek onder te dompelen in surround geluid. De saxofoons zullen op drie verschillende plekken spelen. Dat levert steeds een ander perspectief op. Rond het publiek staat ook een kring van luidsprekers opgesteld, voor de gereciteerde teksten. Elke tekst zal uit een andere richting komen.

Wat is de rol van het orgel?

De orgelpartij is erg virtuoos. Ik was ooit organist en ken het instrument door en door, maar ik heb er nauwelijks voor geschreven. Dit is mijn eerste grote orgelpartij en het was erg leuk om te doen. Het orgel begeleidt de zangers en de saxofoons als een soort van resonator. Het heeft ook een belangrijke rol in de instrumentale delen, waar het echt een virtuoos solo-instrument wordt. Ik ben heel blij dat we Darius Battiwalla hebben kunnen strikken, met wie ik heel vaak gewerkt heb.

De schrijfwijze voor het koor is anders dan in mijn eerdere werken. Het oratorium heeft duidelijk afgelijnde delen. Meestal maak ik in mijn werken zeer langzame overgangen tussen verschillende secties, maar dat is hier niet het geval. De zangstijl is ook enigszins archaïsch, ik had echt de klank van Collegium Vocale Gent in mijn hoofd. En er zijn de solo’s; de zangers van Collegium zijn geweldig en het is natuurlijk fijn om hen af en toe een solo te geven.

Hoe is het om de rollen van componist en dirigent te combineren?

Ik vind het natuurlijk heerlijk om mijn eigen muziek te dirigeren. Er zijn eerlijk gezegd weinig dirigenten die ik het zou toevertrouwen om dit tot een goed einde te brengen in de beschikbare tijd. Je moet vooral zeer efficiënt repeteren. Verder sta je als dirigent niet op de ideale plek om die ruimtelijk werking van de muziek te beoordelen. Dat is enigszins frustrerend. Gelukkig heb ik vrienden en collega’s op wie ik kan vertrouwen en die tijdens de repetities in de kathedraal zullen meeluisteren en mij vertellen wat ze horen. We hebben ook een fantastisch geluidsteam. Wat dat betreft, ben ik in goede handen.

Apokalypsis van James Wood
26 september 2023 in de Sint-Baafskathedraal
Info & tickets